Το υπάρχον κοινωνικοοικονομικό σύστημα ενισχύει τον καταναλωτισμό των ανθρώπων, δίχως ο κόσμος που το υπηρετεί να έχει επίγνωση για τις σοβαρές του επιπτώσεις στο ευ ζειν.
Θέλουμε τελικά να είμαστε καλοί καταναλωτές με ότι αυτό σημαίνει ή όχι;
Όλα ξεκινούν από την αυτονόητη ανάγκη μας για μια καλή ποιότητα ζωής. Πώς όμως ορίζεται το καλή;
Η ανθρώπινη πνευματικότητα έχει κάποια σημασία σε αυτό; Καθότι εκτός από ύλη είμαστε και πνευματικά όντα.

Στην κοινωνία του σήμερα, οι άνθρωποι απομονώνονται όλο και περισσότερο, με συνέπεια  να βιώνουν μια συναισθηματική δυσφορία και ένα κενό, που το αναπληρώνουν «εύκολα», κυρίως με καταχρήσεις. Αυτές μπορεί να είναι το αλκοόλ, άλλες απαγορευμένες ουσίες, ο τζόγος, η εργασιομανία, καθώς και η καταναλωτική μανία με όποιο οικονομικό κόστος αυτή συνεπάγεται.

Το άτομο στο σήμερα βιώνει πολύ έντονα την μοναξιά. Αυτό οφείλεται λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού στον χώρο εργασίας, της αποξένωσης του με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα και του λιγοστού χρόνου που διαθέτει  πραγματικά για τον εαυτόν του, λόγω των πολλών υποχρεώσεών του στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Οι αισθήσεις του έχουν «νεκρωθεί» και δεν απολαμβάνει πλέον.

Από την άλλη πλευρά όλοι κυνηγάνε το οικονομικό κέρδος γιατί μόνο έτσι μπορούν να υπάρχουν. Για να υπάρξει όμως, χρειάζεται κάποιοι να καταναλώνουν. Έτσι όλοι μας μεθοδικά και συστηματικά βομβαρδιζόμαστε από ενημερώσεις που μας προτρέπουν στην κατανάλωση, δημιουργώντας μας τεχνικές ανάγκες.

Ο άνθρωπος πλέον, είναι τόσο μπερδεμένος που δεν γνωρίζει ποιες είναι οι πραγματικές του ανάγκες ώστε να τις διεκδικήσει για να ανακουφιστεί. Μέσα από το shopping  therapy, η ανακούφιση είναι προς στιγμή. Τα χρήματα όμως που δαπάνησε για να το κάνει αντιστοιχούν σε αρκετές ώρες εργασίας, με ότι αυτό σημαίνει για τον καθένα μας.

Που υπάρχει όμως η πνευματικότητα του ανθρώπου μέσα σε όλα αυτά; Ίσως είναι και η μοναδική του άμυνα μέσα στην τοξικότητα που βιώνει.

Παντού ακούμε για νούμερα όπως  spreads, επιτόκια, δείκτες κ.α., πού όμως υπάρχει ο άνθρωπος σε όλα αυτά; Ένας δείκτης μας ενημερώνει, ο οποίος είναι και συνεχώς αυξανόμενος, για τον αριθμό των αυτοκτονιών. Γιατί άραγε πολλοί συνάνθρωποί μας επιλέγουν αυτήν την «λύση» εάν προηγουμένως δεν έχουν φτάσει στην ιδιαίτερα βασανιστική απόγνωση.

Πως λειτουργεί ο καταναλωτικός εγκέφαλος:

Η όποια καταναλωτική επιλογή δεν είναι τυχαία και επηρεάζεται από πολλές παραμέτρους. Στον εγκέφαλο ξεκινά μια διεργασία κατά την οποία πολυάριθμες αναμνήσεις με την ανάλογη συναισθηματική τους επένδυση φθάνουν ταχύτατα σε περιοχή του εγκεφάλου την στιγμή της αγοράς. Για όλη αυτήν την διεργασία έχουμε απόλυτη άγνοια.

Η διαδικασία της όποιας απόφασης αγοράς, ξεκινά σε επίπεδο ασυνειδήτου από το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου.  Εκεί γίνεται η επεξεργασία στο τι μας είναι ευχάριστο και τι όχι. Ακολούθως ενεργοποιείται ο νεοφλοιός του εγκεφάλου, που εκλογικεύει την όποια απόφαση αγοράς και την ολοκληρώνει.

Έτσι μέσα από μια σειρά συνειρμών, ο ανθρώπινος εγκέφαλος περνά σε ανασκόπηση αναμνήσεων και συναισθημάτων, για να καταλήξει γρήγορα στην επιλογή της όποιας αγοράς που δεν είναι ποτέ τυχαία.

Πως λειτουργεί η προώθηση των καταναλωτικών προϊόντων (marketing):

Η προώθηση των προϊόντων στοχεύει στο να κάνει ελκυστικό το προϊόν και να εκμεταλλευτεί το αδύνατο σημείο του καταναλωτή. Όπως το να ενδώσει σε προτάσεις υπό την συναισθηματική του παρόρμηση, κυρίως όταν δεν υπάρχει ο ανάλογος χρόνος για μια πιο μελετημένη αγορά, ανάλογα με τις πραγματικές του ανάγκες.

Στον κόσμο που ζούμε κυριαρχεί όλο και περισσότερο η τεχνολογία, με την δυνατότητα του καταναλωτή να έρχεται σε επαφή μέσω ίντερνετ ανά πάσα στιγμή με πληθώρα προϊόντων και προχωρώντας παρορμητικά στην όποια αγορά.

Στο παρελθόν, προ 20 ετών περίπου, λειτουργούσαμε πρώτα με το να αποκτήσουμε την γνώση για ένα προϊόν, ακολούθως  να ενδιαφερθούμε για αυτό, να το ονειρευτούμε και να το επιθυμήσουμε και στο τέλος να προγραμματίσουμε την αγορά του. Εκτός εάν  είχαμε αλλάξει γνώμη για κάτι πιο λειτουργικό μέχρι εκείνη την στιγμή.

Τελικά αυτό που κυριαρχεί στον καταναλωτή του σήμερα δεν είναι η λογική του, αλλά μια συναισθηματική παρόρμηση που καλύπτει πολλά συναισθηματικά κενά που μπορεί να έχει μέσα του.

Με αυτά τα δεδομένα, οι εταιρείες επεξεργάζονται την δημιουργία  εμπορικών ονομάτων (φίρμες), που να έχουν ένα συναισθηματικό αντίκτυπο στον καταναλωτή. Το πετυχαίνουν μέσα από την ανάλογη προώθηση και διαφήμιση του προϊόντος.

Υπάρχει ένα βασικό ερώτημα: «Καταναλώνω για να υπάρχω;» ή «Υπάρχω για να καταναλώνω;»

Στο πρώτο ερώτημα η απάντηση είναι ότι λίγα πράγματα χρειάζεται ο άνθρωπος για να υπάρχει ως οργανισμός. Αντιθέτως λόγω της φύσης του, που διαφέρει από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, χρειάζεται πολύ πνευματική «τροφή».

Το δεύτερο ερώτημα υπονοεί ότι η φύση μας είναι συνυφασμένη με την κατανάλωση.  Από εδώ ξεκινούν τα σοβαρά υπαρξιακά μας προβλήματα. Η ταυτότητά μας πλέον προσδιορίζεται από το φαίνεσθε και το έχειν. Όπως τι αυτοκίνητο έχω, σε πόσο μεγάλο σπίτι κατοικώ, πόσο μεγάλους λογαριασμούς έχω στις τράπεζες, κ.α. Για να διατηρηθούν όλα αυτά και κυρίως να βελτιώνονται συνεχώς κάτι πρέπει να δοθεί σε αντάλλαγμα. Εδώ είναι καθαρά υποκειμενική υπόθεση, αλλά το τίμημα είναι σίγουρα υψηλό και έχει μεγάλο κόστος στο σχετίζεσθε και γενικότερα στο ευ ζειν.

Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε επίγνωση των πραγματικών αναγκών μας και ανάλογα να φτιάξουμε την λίστα των προτεραιοτήτων μας με βάση αυτές. Δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε και τι δίνουμε σε αντάλλαγμα.

Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής