Η νοσταλγία χαρακτηριζόταν κυρίως από μία αρνητική συναισθηματική επένδυση. Αναπτύσσεται όταν είμαστε μακριά για πολύ καιρό, από το οικείο προς εμάς περιβάλλον και από τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Είναι γνωστό το «Νόστιμον ήμαρ» του Ομήρου από την Οδύσσεια, για τη λαχτάρα του Οδυσσέα στο να επιστρέψει στην Ιθάκη του.
Θέλω όμως να επισημάνω τις θετικές πλευρές που έχει η νοσταλγία στον σημερινό άνθρωπο.
Δύο καθηγητές της κοινωνικής ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Southampton της Αγγλίας, ο Constantine Sedikides και ο Tim Wildschut το 2015 εντόπισαν 3 χαρακτηριστικές λειτουργίες της νοσταλγίας.
1. Βοηθά στην ανάπτυξη του αυτοπροσδιορισμού μας, μέσα από θετικές νοητικές διεργασίες και ως αποτέλεσμα έχει την ενίσχυση της αυτοεκτίμησής μας.
2. Μία υπαρξιακή λειτουργία που ενισχύει την εικόνα που έχουμε για το νόημα που δίνουμε στη ζωή μας.
3. Μία κοινωνική λειτουργία η οποία ενισχύει τους συναισθηματικούς δεσμούς που έχουμε με τα άτομα που εκτιμάμε και αγαπάμε.
Σε αυτό το σημείο θέλω να κάνω μία σύντομη αναφορά στη Δέσποινα 21 ετών φοιτήτρια ψυχολογίας που μου ζήτησε βοήθεια γιατί βιώνει υπαρξιακό αδιέξοδο που μόνο η αυτοκτονία θα τη λυτρώσει. Η συγκεκριμένη κοπέλα μεγάλωσε με γονείς μορφωμένους, εργαζόμενους, ως μοναχοπαίδι σε ένα πλαίσιο συνεχών καυγάδων και εντάσεων μεταξύ των γονέων της. Στα 8 της πήραν διαζύγιο και η ίδια έμεινε με τη μητέρα της που της δημιουργούσε θέμα κάθε φορά που επικοινωνούσε με τον πατέρα της και που δεν έχανε την ευκαιρία συνεχώς να τον υποτιμά στα μάτια της κόρης της. Η επικοινωνία με τον πατέρα της ήταν περιορισμένη γιατί εκείνος είχε άλλες προτεραιότητες και αδυνατούσε πλήρως να συναισθανθεί την κόρη του. Έτσι η Δέσποινα δεν είχε καμία ευχάριστη ανάμνηση από την παιδική της ηλικία. Τη χαρακτηρίζει η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, γεγονός που τη δυσκολεύει σε μεγάλο βαθμό να σχετιστεί με συνομηλίκους της. Ακολούθησε και μεγάλη έκπτωση στην απόδοση της στη σχολή της. Τότε η λύτρωση για την ίδια ήταν στο να φύγει από αυτόν τον μάταιο κόσμο.
Οι νοσταλγικές καταστάσεις μάς κάνουν πιο ευχαριστημένους, με περισσότερη σιγουριά και αισιοδοξία. Εκτός των άλλων συμβάλλουν στο να δίνουμε ένα νόημα στη ζωή μας. Λειτουργούν ως ερέθισμα στο να ζούμε καλύτερα το παρόν και να αντιμετωπίζουμε με περισσότερη αισιοδοξία το μέλλον.
Θετικές αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας μας, αυξάνουν την αίσθηση της ασφάλειας στην ενήλικη ζωή.
Ένα άλλο θετικό στοιχείο της νοσταλγίας, είναι ότι λειτουργεί ως αντίδοτο στην επιδείνωση της αίσθησης της μοναξιάς, όπου κυρίως τα μοναχικά άτομα δεν βιώνουν μία κοινωνική στήριξη.
Είναι γεγονός ότι σε δύσκολες καταστάσεις που μας φέρνει η ζωή και στις αναποδιές, οι νοσταλγικές μας αναμνήσεις από το παρελθόν λειτουργούν ανακουφιστικά και προστατεύουν την ευημερία μας.
Το να απευθύνουμε κάποιες φορές την προσοχή μας σε θετικά βιώματα του παρελθόντος, μάς βοηθά στο να ζούμε καλά το παρόν και να βλέπουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Είναι μία πολύ προσωπική διεργασία και καλό είναι να την καλλιεργήσουμε.
Προσοχή όμως στις περιπτώσεις όπου κάποιος τρίτος αναφέρεται «στον παλιό καλό καιρό» υποτιμώντας τη σημερινή πραγματικότητα. Τότε πρέπει να διερωτηθούμε γιατί το κάνει τη δεδομένη χρονική στιγμή και με τι στόχο. Μήπως εμπεριέχει μία δυσκολία στο να κάνει την αυτοκριτική του και μία άρνηση να δει την αντικειμενική πραγματικότητα.
Είναι επίσης γνωστό πόσο θετικά λειτουργούν οι νοσταλγίες στους ηλικιωμένους. Τα άτομα που αναβιώνουν καταστάσεις με μεγάλη συναισθηματική επένδυση και ακούνε νοσταλγικά τραγούδια, είναι πιο αισιόδοξα και βιώνουν λιγότερο την όποια μοναξιά τους. Ιδιαίτερα ανακουφιστικά λειτουργεί η νοσταλγία στους ανθρώπους με άνοια, όπου η απώτερη μνήμη δεν έχει επηρεαστεί.
Ας έχουμε όμως την επίγνωση ότι κάθε εποχή έχει τις ευχάριστες στιγμές και είναι εκείνες που κανείς νοσταλγεί, αλλά έχει και τις δύσκολες και πολύ επώδυνες που ο άνθρωπος έχει την τάση να διαγράφει από τη μνήμη του.
Καταλήγοντας, φθάνω στο συμπέρασμα, ότι είναι σημαντικό να εκτιμάμε τη ζωή μας στο σήμερα κατά πόσο έχει εξελιχθεί και να αναγνωρίζουμε τις ευκαιρίες που μας δίνει για ένα καλύτερο αύριο.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής