Η δημιουργικότητα είναι ένα φαινόμενο σύμπλοκο που μόλις τώρα ξεκινάμε να την κατανοήσουμε σ’ όλες, τις διαστάσεις της.

Η δημιουργικότητα καλλιεργείται από την παιδική ηλικία, όπου ένας περιορισμένος αριθμός παιχνιδιών, ενεργοποιεί και καλλιεργεί την φαντασία, την ευρηματικότητα και την δημιουργικότητα του παιδιού. Σε αντίθεση που τα πολλά παιχνίδια δεν καλλιεργούν αυτά τα στοιχεία.  Το παιδί έτσι μπορεί και ανακαλύπτει την διαφορετική χρήση των αντικειμένων που έχει για παιχνίδι και αναπτύσσεται η αυτοπεποίθησή του, μέσα από τα ευχάριστα συναισθήματα που του δημιουργούνται μέσα από το παιχνίδι.

Έχει διαπιστωθεί επιστημονικά, ότι η εύθυμη και ευχάριστη μουσική, ενεργοποιεί την δημιουργική σκέψη στα παιδιά σε σχέση με την σιωπή. Κάθε μορφή δημιουργικότητας ενεργοποιεί διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.

Δύο είναι οι κυρίαρχες πνευματικές λειτουργίες που συνδέονται άμεσα με την παραγωγή δημιουργικών σκέψεων. Από την μία πλευρά ο δημιουργικός άνθρωπος έχει την τάση να περιπλανιέται με την σκέψη του σε απόλυτη ελευθερία και να παράγει αυθόρμητες ιδέες. Από την άλλη πλευρά έχει έναν τέλειο έλεγχο της προσοχής του.

 Όταν δεν σκεπτόμαστε τίποτα βρισκόμαστε σε μία κατάσταση πνευματικής διάσπασης (νιρβάνα), όπου η σκέψη ταξιδεύει ελεύθερη για ιδέες και συσχετίσεις, δίχως κάποιον σαφή στόχο. Είναι μια φάση ιδιαίτερα σημαντική για την παραγωγή δημιουργικών σκέψεων. Σ’ αυτήν την φάση, ο ανθρώπινος εγκέφαλος παρουσιάζει μια έντονη ηλεκτρική δραστηριότητα, διαφορετικού τύπου από εκείνη που εντοπίζεται όταν είμαστε συγκεντρωμένοι σε έναν στόχο.

Η αφηρημάδα και η ύπαρξη ερεθισμάτων φαινομενικά ασήμαντων, για ένα έργο που έχουμε αναλάβει, στην πραγματικότητα αποτελούν μια ανακαίνιση της σκέψης που ορίζεται ως αποδιοργανωτική δημιουργικότητα. Η διάσπαση της προσοχής δεν είναι τίποτε άλλο από το mind wandering (πνευματική περιπλάνηση). Δεν είναι τυχαίο που πολλές ιδέες πρωτοποριακές, μας έρχονται κατά νου όταν δεν είμαστε δεσμευμένοι στο να κάνουμε κάτι και δεν σκεπτόμαστε τίποτα απολύτως, όπως όταν οδηγούμε, η όταν ξαπλωμένοι κοιτάμε το ταβάνι.

Σ’ όλα αυτά σημαντικό ρόλο παίζει το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Το σχολείο ανέκαθεν δεν διευκόλυνε την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, αλλά μάλλον την εμπόδιζε μέσα από την άκαμπτη γνώση. Μελετώντας την ανθρώπινη δημιουργικότητα μπορούν να αναπτυχθούν νέες προτάσεις διδασκαλίας.

Στην κοινωνική ζωή η συνοχή είναι ένα απαραίτητο στοιχείο. Μπορεί όμως να γίνει παγίδα και βλαβερή προς την υγεία όταν γίνεται άκαμπτη σ’ επιλογές και σε συμπεριφορές των μελών της. Όταν η συμπεριφορά μας σε κάθε κατάσταση της ύπαρξής μας παραμένει αμετάβλητος γιατί “έτσι πρέπει”, ασχέτως εάν είναι πηγή άγχους, πόνου και απογοήτευσης.

Έτσι επιθυμίες και παρορμήσεις μπλοκάρονται στο όνομα μιας κοινωνικής συνοχής από την οποία δεν παίρνουμε ευχαρίστηση. Για να επιβιώσουμε δεν χρειαζόμαστε τόσο την συνοχή όσο την πνευματική ελαστικότητα και μια μεγάλη διαθεσιμότητα στην αλλαγή. Δεν είναι τυχαίο που υπάρχει μια άμεση σχέση μεταξύ της μη συνοχής και της δημιουργικότητας στην ευχαρίστηση για ζωή. Είναι πολύ σημαντικό να βλέπουμε τον κόσμο από διαφορετικές οπτικές γωνίες και να έχουμε την ελευθερία στο να δίνουμε φωνή και χώρο, στις επιθυμίες και παρορμήσεις  της προσωπικότητάς μας.

Το να μπορούμε να αλλάζουμε δεν σημαίνει ότι χάνουμε την συνέπειά μας με τις βασικές και βαθιές αξίες μας. Με αυτήν την έννοια πρέπει να εκτιμούμε και να αναγνωρίζουμε τον εαυτόν μας γι’ αυτό που είναι και όχι για τα υλικά πράγματα που επιθυμούμε.

Ένα άτομο όταν βρίσκεται σε μία διεργασία δημιουργικότητας νιώθει πεφωτισμένος και τότε τα υλικά πράγματα του φαίνονται άνευ ιδιαίτερης αξίας. Βρίσκεται σε έναν χώρο μεταξύ πραγματικότητας και καθαρής δημιουργικότητας που τον κυριεύει ένα αίσθημα πληρότητας και ευχαρίστησης.

Το να είναι κανείς δημιουργικός, σημαίνει ότι χαίρεται την κάθε στιγμή της ζωής του και δεν κινδυνεύει από την ανία, την ρουτίνα, την βαρεμάρα και από μια ζωή χωρίς νόημα. Είναι μια διεργασία πολύ προσωπική και ένας δρόμος μοναχικός. Οι κοντινοί του άνθρωποι εισπράττουν την ικανοποίηση που εκπέμπει ο δημιουργικός άνθρωπος τους. Η ικανοποίηση έρχεται κυρίως μέσα από την διαδρομή προς τον στόχο, όπως το ταξίδι του Οδυσσέα προς την Ιθάκη όπως το περιγράφει ο Καβάφης.

Ο ποιητής, μας βεβαιώνει ότι τα πλάσματα όπως οι Κύκλωπες, οι Λαιστρυγόνες, δεν είναι παρά οι προσωπικοί μας δαίμονες, τα αποκυήματα του φόβου μας. Προβλήματα που εμείς δημιουργούμε στον εαυτόν μας, ενώ δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Η Ιθάκη εκτός από προορισμός ζωής, συμβολίζει και τον μεγάλο στόχο που θέτει κανείς.

Εδώ τελειώνουν οι σκέψεις μου για την δημιουργικότητα και εύχομαι σ’ όλο τον κόσμο, δημιουργικά ταξίδια που κάνουν ομορφότερη την ζωή μας.

Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής