Η φράση «Γνώθι σαυτόν» είναι χαραγμένη στο μαντείο των Δελφών και την χρησιμοποιούσε τακτικά ο Σωκράτης (469 – 399 π.Χ. ) και σημαίνει «γνώρισε τον εαυτόν σου». O σκοπός του ταξιδιού με προορισμό την αυτογνωσία είναι κυρίως η βελτίωση της σχέσης με τον ίδιο σου τον εαυτόν καθώς και η βελτίωση των σχέσεων σου με τους ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεσαι. Η αυτογνωσία είναι κατ’ εξοχήν ένα ιδιαίτερα μοναχικό ταξίδι και απαιτεί κάποιες δεξιότητες για τις οποίες θα αναφερθώ συνοπτικά.
Η ανάπτυξη της αυτογνωσίας οδηγεί στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης του ανθρώπου με συνέπεια να απολαμβάνει μια εσωτερική γαλήνη, πνευματική και ψυχική ηρεμία και ευτυχία. Είναι μία μακρόχρονη διαδικασία που απαιτεί υπομονή και επιμονή. Βοηθά να ανακαλύψουμε γιατί υπάρχουμε και ποιο το νόημα της ζωής μας.
Η αυτογνωσία είναι η γνώση της συνείδησης μας, η ακούραστη εξερεύνηση του εαυτού μας, η άρνηση να ενδώσουμε σε απατηλά φαινόμενα και το να ανακαλύψουμε την ουσία της αρετής.
Ο Σωκράτης έλεγε ότι οι άνθρωποι μέσα στην άγνοιά τους πιστεύουν δύο πράγματα:
- Ότι είναι βέβαιοι για οτιδήποτε γνωρίζουν, ακόμη και τον εαυτόν τους.
- Ότι γνωρίζουν καλά πως είναι ο κόσμος και η ίδια η ζωή.
Για να μάθει κανείς τον πραγματικό του εαυτόν και να γνωρίσει τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος, πρέπει να σταματήσει να είναι βέβαιος και απόλυτος γι’ αυτά που γνωρίζει. Μόνο αποβάλλοντας αυτές τις δύο μορφές άγνοιας έχει την δυνατότητα να εισέλθει στην ενδοσκόπηση και να διανύσει τον δρόμο προς το «γνώθι σαυτόν», επίγνωση των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του εαυτού. Ο Σωκράτης έλεγε ότι το Αληθές και το Αγαθόν είναι ταυτόσημα. Το Αγαθόν είναι να ακολουθείς την φύση με τους νόμους της. Μέσα από την μετριοφροσύνη του έλεγε ότι «ένα ξέρω ότι δεν ξέρω τίποτα» (έν οίδα ότι ουδέν οίδα).
Στην κοινωνία υπάρχουν 3 τύποι ανθρώπων:
- Αυτοί που τους θεωρούμε «κακούς» που μέσα από την άγνοιά τους δεν έχουν αναπτύξει το συναίσθημα της καλοσύνης, δείχνοντας αδιάφοροι για τις εμπειρίες των άλλων.
- Αυτούς που θεωρούμε «καλούς» και έχουν αναπτύξει την ενσυναίσθηση και αγανακτούν με τις αδικίες και τα δράματα που κυριαρχούν στον κόσμο, αγνοώντας τους νόμους της φύσης.
- Αυτούς τους θεωρούμε «ατάραχους» οι οποίοι κατανοούν τις αρχές που διέπουν την ζωή και δεν μπαίνουν σε σύγκρουση με την πραγματικότητα. Σέβονται τις διαδικασίες μάθησης όλων των ανθρώπων και είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν την σοφία τους την κατάλληλη στιγμή.
Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν την «ηθική» για να δικαιολογήσουν τις πράξεις και συμπεριφορές τους. Η ηθική δεν είναι όμως τίποτε άλλο από την υποκειμενική οπτική στο πως πρέπει να είναι η πραγματικότητα. Έτσι κατατάσσονται οι συμπεριφορές σε καλές η κακές ανάλογα με τα πιστεύω του καθενός με βάση την ηθική του. Η δε ηθική οδηγεί τους ανθρώπους να θέλουν να αλλάξουν την πραγματικότητα αρνούμενοι να αποδεχτούν κάποια πράγματα που είναι νομοτελειακά, με βάση την τέλεια τάξη της φύσης.
Η «αταραξία» είναι ένα χάρισμα που σου επιτρέπει να δεις το καλό μέσα στο κακό και το κακό μέσα στο καλό, υιοθετώντας μία άποψη της ζωής πολύ πιο αντικειμενική και ουδέτερη.
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε ελαττώματα, εκεί χρειάζεται το θάρρος και η αποφασιστικότητα για να δούμε κατάματα τα μειονεκτήματά μας δίχως να τα καταδικάζουμε, αλλά να τα αποδεχόμαστε. Τα ελαττώματα είναι εκείνα που θα μας δείξουν την πορεία στην οποία θα κινηθούμε για την εξέλιξή μας. Είναι η πυξίδα που μας δείχνει την κατεύθυνση του αληθινού δυναμικού μας. Έτσι διαπιστώνουμε ότι το ελάττωμα είναι το έλλειμμα κάποιου χαρίσματός μας. Εάν το δούμε ενοχικά, διότι είναι κατακριτέο, από κώδικες αξιών η από τον κοινωνικό περίγυρο, μας ακινητοποιεί και τότε μπαίνουμε σε μία καταθλιπτική κατάσταση που στο τέλος της, βρίσκεται η επιθυμία να φύγουμε από τον μάταιο αυτό κόσμο.
Στο κοινωνικό γίγνεσθαι υπάρχουν 3 τύποι ζητημάτων:
- Τα προσωπικά μας. Δηλαδή ότι εξαρτάται από εμάς για να ελέγξουμε και να αλλάξουμε προκειμένου να είμαστε ευτυχισμένοι.
- Των άλλων ανθρώπων. Μεγάλο μέρος των φόβων, των εντάσεων και των απογοητεύσεών μας προέρχεται από την ανάμειξή μας στα ζητήματα των άλλων και έτσι ξεχνάμε να ασχολούμαστε με τα δικά μας ζητήματα. Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίζουμε ποιανού είναι το ζήτημα. Έτσι αναπτύσσουμε την μαεστρία στην τέχνη του να σχετιζόμαστε με τον εαυτόν μας.
- Της πραγματικότητας. Είναι ζητήματα για τα οποία δεν εξαρτάται από μας ο έλεγχος και η αλλαγή τους.
Δυστυχώς ζούμε σε ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα που μας κάνει να πιστεύουμε ότι η ευτυχία είναι έξω από μας. Ότι αποκτιέται με χρήματα, τα υλικά πράγματα καθώς και να εντυπωσιάζουμε τους άλλους. Συχνά συμβιβαζόμαστε και με υποκατάστατα της ευτυχίας όπως η ηδονή, η άνεση και η διασκέδαση. Αυτή η αυταπάτη είναι έλλειμμα εντιμότητας προς τον ίδιον μας τον εαυτόν. Είναι πολύ πιο σημαντικό να γνωρίσουμε τον εαυτόν μας από το να βαλθούμε να γνωρίσουμε τους άλλους. Ο καθένας μας ερμηνεύει ένα σενάριο ζωής γραμμένο από άλλους και προσανατολισμένο να πληροί τις προσδοκίες άλλων.
Για να γνωρίσουμε τον εαυτόν μας προϋπόθεση είναι ότι τον αγαπάμε. Ο Χριστός είχε πει «αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν». Δηλαδή δεν μπορείς να αγαπήσεις κανέναν και να σε αγαπήσουν εάν προηγουμένως εσύ δεν έχεις μάθει να αγαπάς και να αποδέχεσαι τον ίδιο σου τον εαυτόν.
Μέσα από την αυτογνωσία μαθαίνουμε και την υπευθυνότητα. Μόνο αναγνωρίζοντας με ειλικρίνεια τα λάθη μας ( που εμείς θεωρούμε ότι είναι λάθος), μπαίνουμε στην διαδικασία τροποποίησης της θέσης και στάσης μας για να επανορθώσουμε. Θέλει προσοχή να μην ενοχοποιούμε τον εαυτόν μας, ούτε να γινόμαστε ένα θύμα τον καταστάσεων, διότι αυτό που πετυχαίνουμε είναι μία έλλειψη υπευθυνότητας.
Ένας που ξέρει καλά τον εαυτόν του και τον αγαπά πραγματικά, έχει μάθει να είναι ευτυχισμένος, να είναι σε ειρήνη με τους άλλους και να αγαπά την ζωή έτσι όπως είναι γιατί συνεχίζει αδιάκοπα να τον μαθαίνει.
Σπύρος Μεταξάς ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής