Γεγονός είναι ότι τους γονείς μας δεν τους επιλέγουμε, όπως δεν επιλέγουμε ούτε σε ποια χώρα θα γεννηθούμε, ούτε το πότε και ούτε με ποια γονίδια.
Από τη στιγμή που έχουμε αποκτήσει την επίγνωση του εαυτού μας και με τα όρια που ήδη μας έχουν τεθεί προχωράμε στη ζωή μας.
Από την παιδική ηλικία μαθαίνουμε να υπακούμε σε κανόνες που μας θέτουν οι άλλοι, οι οποίοι έχουν την ισχύ και την εξουσία επάνω μας. Είτε είναι οι γονείς, είτε οι εκπαιδευτικοί κ.α. Πότε όμως εμείς θα μπορέσουμε ακούσουμε τα πραγματικά θέλω μας και τις πραγματικές ανάγκες μας, διεκδικώντας τες μέσα από την αμεσότητα και την ειλικρίνεια;
Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι έχουμε την ανάλογη επίγνωση των πραγματικών ψυχολογικών και πνευματικών αναγκών μας, όπως και εκείνες που είναι βασικές για την επιβίωση μας. Ας μην ξεχνάμε ότι εκτός από ύλη έχουμε και την πνευματικότητα που μας διαφοροποιεί από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.
Στη διεργασία της εξελικτικής μας πορείας, με ανεπτυγμένη την αίσθηση των ελεύθερων επιλογών μας και με επίγνωση του όποιου κόστους, επιλέγουμε να πούμε και ΟΧΙ.
Εξ άλλου η εφηβεία αυτόν τον ρόλο έχει. Υπάρχει μία καθαρά αντιδραστική κατάσταση, όπου αμφισβητούνται τα πάντα από τους γονείς και προσπαθεί ο έφηβος να βάλει το καινούργιο και ποιο λειτουργικό κομμάτι του, έχοντας μία άλλη επίγνωση της πραγματικότητάς.
Βέβαια ο διαλλακτικός έφηβος μπορεί και αναγνωρίζει τη σοφία της προηγούμενης γενιάς και επιλέγει τα πιο λειτουργικά της μέρη για τον ίδιο και το πάει παρακάτω, στα πλαίσια μίας συνεχούς διεργασίας που υπηρετεί την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.
Τι μας δυσκολεύει να πούμε ΟΧΙ:
1. Κυρίως ο φόβος στο να νοιώσουμε την απόρριψη και τον αποκλεισμό.
2. Την όποια τιμωρία μπορεί να βιώσουμε από τον έχοντα την ισχύ επάνω μας.
3. Η δική μας δυσκολία στο να αντιμετωπίσουμε μία συγκρουσιακή κατάσταση.
4. Οι ενοχές μας ότι θα φανούμε αγενείς και προβληματικοί στους άλλους.
5. Η δική μας χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, που έχει άμεση σχέση με το πώς μεγαλώσαμε στο οικογενειακό μας περιβάλλον.
Καθοριστικό παράγοντα σ’ αυτή τη δυσκολία παίζει η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου. Ο εσωστρεφής και αυτός που έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολεύεται να πει ένα ΟΧΙ. Αυτό συμβαίνει διότι φοβάται τη σύγκρουση και επιλέγει τον όποιο συμβιβασμό, από το να τσακωθεί ή να διαφωνήσει ανοικτά.
Άλλος παράγων σημαντικός στη δυσκολία να εκφραστεί το ΟΧΙ, είναι η εμπειρία ζωής και τα βιώματα που έχει κανείς μέχρι εκείνη τη στιγμή. Μία πολύ άσχημη εμπειρία μέσα από σύγκρουση, λόγω της διαφορετικότητας των απόψεων, εύκολα μπορεί να οδηγήσει κάποιον να αποφύγει την επανάληψή της μέσα από συνεχείς συμβιβασμούς του.
Χρειάζεται να υπάρχει και ένας σαφής διαχωρισμός του πλαισίου στο οποίο μπορεί κανείς να ζει και να λειτουργεί. Πλαίσια στα οποία η ιεραρχία είναι αδιαμφισβήτητη αξία το ΟΧΙ, δεν έχει θέση. Σ’ αυτά τα πλαίσια είναι ξεκάθαρο ότι ο έχων την ισχύ, έχει και την ευθύνη. Είναι ένας ξεκάθαρος καταμερισμός ευθυνών για να λειτουργήσει το συγκεκριμένο σύστημα. Ο δε έχων την εξουσία, έχει δώσει τις ανάλογες εξετάσεις του για να εκτιμηθεί η ικανότητά ανάληψης της ισχύος του. Τέτοια πλαίσια είναι του στρατού, της αστυνομίας, των εταιρειών με σαφή ιεράρχηση των ρόλων κ.α.
Η διαπραγμάτευση του γονικού ρόλου
Πολλοί γονείς αναλαμβάνουν την ισχύ και την ευθύνη που τους δίνει ο ρόλος τους απέναντι στο παιδί τους. Οφείλουν να το μεγαλώσουν καλύπτοντας όλες τις ζωτικές ανάγκες του, με τον κώδικα αξιών που οι ίδιοι έχουν και να το εκπαιδεύουν για να μπορεί να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες της ζωής του. Πολλές φορές οι γονείς έρχονται σε δική τους εσωτερική σύγκρουση όταν το παιδί τούς αντικρούει. Τότε είναι κρίσιμη η στιγμή για τον γονιό να διερωτηθεί για ποιο λόγο έχει αυτή τη στάση το παιδί μου, μήπως κάτι του ξεφεύγει και κάνει λάθος στον τρόπο της διαπαιδαγώγησής του; Πρέπει να είναι ξεκάθαρο στο γονιό «τι εκπαιδεύω τώρα στο παιδί μου» με την όποια θέση και στάση έχει απέναντί του. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι έχει αφήσει πίσω τον όποιο εγωισμό του μπροστά στην αγάπη που έχει για το παιδί που αποφάσισε ελεύθερα να φέρει στη ζωή.
Πως βελτιώνουμε τη σχέση μας με τη γονική οικογένεια παραμένοντας στις αρχές, τις αξίες και τα πιστεύω μας
Αφορμές για διαφωνίες και συγκρούσεις, η ίδια η ζωή θα μας δίνει συνεχώς και αυτό εντάσσεται πάντα σε μια εξελικτική διαδικασία των σχέσεων. Εμπιστευόμενοι το πλαίσιο, με τους συναισθηματικούς δεσμούς που μας ενώνουν, εκφράζουμε ανοικτά την όποια διαφωνία μας, αλλά ο τρόπος κάνει την διαφορά.
Συγκεκριμένα
• Σε επιμονή του άλλου στο να κάνω κάτι όπως το θεωρεί εκείνος σωστό, δεν βοηθά να απαντήσουμε απλά «δεν το κάνω», αλλά «με δυσκολεύει και δεν μπορώ». Στην πρώτη απάντηση μπαίνουμε στην αντιπαράθεση, ενώ στη δεύτερη βοηθάμε τον άλλο να μας συναισθανθεί.
• Σε κάθε άρνησή μας δεν πρέπει να χάνουμε την ευγένειά μας προς τον άλλο, όπως π.χ. «Λυπάμαι, αλλά δεν θα …..», ακόμα «Σ' ευχαριστώ, αλλά….».
• Είναι σημαντικό να ενημερώνουμε, όσο γίνεται καλύτερα, τον άλλο για τη διαφορετική θέση μας, δίχως να έχει τη μορφή της απολογίας. Όπως π.χ. «την ώρα που θέλεις να βρεθούμε έχω μία μεγάλη δέσμευση για….. και ενώ θα ήθελα να βρεθούμε δεν μπορώ».
• Πριν απαντήσουμε στον άλλο, ας πάρουμε λίγο χρόνο και μέσα από ένα δικό μας εσωτερικό διάλογο να δίνουμε απαντήσεις σε υποθετικές θέσεις του άλλου.
• Τέλος η εξωλεκτική επικοινωνία παίζει τεράστιο ρόλο. Ο τόνος της φωνής μας βοηθά να είναι γλυκός και ευγενικός, η έκφραση του προσώπου χαμογελαστή με κατανόηση. Αυτό βέβαια εάν συνοδεύεται με την ανάλογη ειλικρινή συναισθηματική επένδυση.
Ολοκληρώνοντας τις σκέψεις μου, θέλω να επισημάνω πόσο σημαντικό είναι να αξιοποιούμε τις σχέσεις μας με τους αγαπημένους μας, όσο αυτοί είναι ακόμα εν ζωή και πώς η όποια διαφωνία μαζί τους ενισχύει και κάνει πιο δυνατή αυτή τη σχέση.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής