Όλοι οι άνθρωποι γεννιόμαστε, δίχως να μπορούμε να επιλέξουμε τη γονική μας οικογένεια, ούτε σε ποιά χρονική περίοδο, ούτε σε ποιά χώρα και με ποιά κληρονομικά χαρακτηριστικά. Το σίγουρο είναι ότι καλούμαστε να ζήσουμε, έχοντας ανεπτυγμένο το ένστικτο της επιβίωσης. Το τι επιλογές θα κάνουμε κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής μας, της οποίας αγνοούμε πλήρως τη διάρκειά της, είναι στην απόλυτη δική μας ελευθερία.
Σίγουρο είναι ότι έχουμε και κάποια εφόδια, ή μέσα που θα μας βοηθήσουν για να πετύχουμε ένα «ευ ζειν». Αυτά είναι η ανεπτυγμένη νοημοσύνη του καθενός μας, πράγμα που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, η διαίσθηση μας, η εμπειρία μας, η απόλυτη επαφή και επίγνωση του συναισθηματικού μας κόσμου, ο βαθμός ανάπτυξης της κοινωνικότητας μας, η ενσυναίσθηση μας και η πνευματικότητά μας.
Ας μην ξεχνάμε ότι η ζωή, όπως πολλοί λένε, είναι ένα Θείο Δώρο που έχουμε την υποχρέωση να το προστατεύουμε και να το βιώνουμε όσο καλύτερα μπορούμε για το χρονικό διάστημα που θα το έχουμε. Ας μην ξεχνάμε επίσης, ότι μας έχει δανειστεί και εμείς αποτελούμε ένα κρίκο μιας μακράς αλυσίδας, σε μία εξελικτική πορεία της ίδιας της ζωής στον πλανήτη γη. Στα δισεκατομμύρια χρόνια ύπαρξης ζωής στον πλανήτη, ο άνθρωπος υπάρχει 300.000 χρόνια και σαν homo sapiens 100.000, ο δε ανθρώπινος πολιτισμός υπάρχει λίγες χιλιάδες χρόνια.
Αλλά πως βιώνει ο καθένας μας τον όρο «καλύτερη ζωή»; Είναι μία έκφραση καθαρά υποκειμενική και σχετίζεται άμεσα με τα εφόδια που περιέγραψα προηγουμένως. Όπως σε πιο βαθμό επιστρατεύεται η νοημοσύνη του καθενός και η ενσυναίσθηση του με την όποια πνευματικότητά του. Σε πιο βαθμό λειτουργεί ο καθένας μας με κυρίαρχο τον εγωισμό του, (που όλοι έχουμε σε μεγαλύτερο η μικρότερο βαθμό), ή την αγάπη προς τον εαυτόν του και τον συνάνθρωπό του. Εξ άλλου η κάθε επιλογή μας έχει ένα όφελος και ένα κόστος. Σε μας έγκειται τι επιλογές ελεύθερα αποφασίζουμε να κάνουμε.
Από τι όμως εξαρτάται η ελευθερία των αποφάσεών μας;
Ας έχουμε την επίγνωση ότι η ελευθερία της ανθρώπινης σκέψης περιορίζεται από το πνεύμα της εποχής στην οποία ζούμε. Τα άτομα συνδέονται με τους θεσμούς και ενώνουν τα προσωπικά τους συμφέροντα με αυτούς, ώστε οι προσδοκίες τους να εξαρτώνται από τη δύναμη και τον πλούτο των θεσμών. Μόνο που οι θεσμοί εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα αγνοώντας πλήρως για τις κοινωνικές ανάγκες.
Στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, το μέλλον του είναι στα χέρια του και στηρίζεται στην εκπαίδευσή του. Εξ’ άλλου όσο περισσότερο εξελίσσεται η γνώση τόσο μεγαλύτερη ισχύ αποκτά ο άνθρωπος. Θέλει όμως τεράστια προσοχή στο τι χρήση γίνεται αυτής της γνώσης. Αφ’ ενός μας δίνει τεράστιες δυνατότητες αλλά αφ’ ετέρου μπορεί να εκθέσει τους ανθρώπους σε τρομερούς κινδύνους. Όπως π.χ. η πυρηνική ενέργεια ή ακόμη πιο απλά η ανακάλυψη και η χρήση του μαχαιριού, της φωτιάς κ.α.
Με αφορμή την πρόσφατη πανανθρώπινη κρίση που προκάλεσε η ύπαρξη του κορωνοϊού, covid19, ο άνθρωπος βρέθηκε εντελώς απροετοίμαστος. Η επιβίωσή του εξαρτάται πλέον από το πόσο καλά και πόσο γρήγορα μπορεί να προσαρμοστεί, αναθεωρώντας όλες τις ιδέες του, καθώς και τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές θέσεις του.
Όπως πήγαινε η ανθρωπότητα αυτήν τη χρονική περίοδο, είχε οδηγήσει τον άνθρωπο, με σπάνιες εξαιρέσεις, στο να καλύπτει τις ανάγκες του με ένα απίστευτα εγωιστικό τρόπο και να βιώνει μία κατάσταση όπου είναι το κέντρο του δικού του κόσμου.
Ενώ τα μηνύματα συνεχώς μας έρχονται ότι κάτι δεν κάνει καλά το ανθρώπινο είδος και οι επιπτώσεις είναι σοβαρές στην ίδια την ύπαρξη ζωής στον πλανήτη γη, καθώς και στον άνθρωπο που αποτελεί μέρος της, αρνείται επίμονα και εγωιστικά να τις αξιολογήσει και να αλλάξει θέση και στάση ζωής που να υπηρετεί την συνύπαρξη. Εξ’ άλλου ας μην ξεχνάμε τη λαϊκή έκφραση ότι «μόνος του κανείς δεν είναι καλά ούτε στον παράδεισο».
Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μία εξωτερική ανθρώπινη απειλή οδηγεί τις κυβερνήσεις χωρών να ξοδέψουν δις και τρις όχι για εξοπλισμούς που στόχο έχουν την εξόντωση του συνανθρώπου, αλλά για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής. Ένα είδος συμμαχίας και κοινού αγώνα για την επιβίωση. Βέβαια εάν τα καταφέρουμε, τα όπλα μάς περιμένουν και τότε δεν θα έχουμε μάθει απολύτως τίποτε από αυτήν την εμπειρία.
Στην πραγματικότητα ό,τι έχουμε, ακόμη και την ίδια την ζωή μας, το οφείλουμε στην επιστήμη και στην έρευνα. Αν χανόταν ξαφνικά όλη αυτή η γνώση, ο πολιτισμός μας θα κατέρρεε και θα επιστρέφαμε στην εποχή των σπηλαίων. Αλλά η ίδια η επιστήμη εάν δεν στηρίζεται σε ένα συγκεκριμένο αξιακό σύστημα, δεν έχει μέλλον για πολύ. Εξ άλλου η ίδια η επιστήμη βασίζεται στην καλή θέληση, τον αλληλοσεβασμό και την ανθρώπινη αλληλεγγύη. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι η επιστήμη δεν ανήκει σε ένα κράτος, αλλά αποτελεί κοινή ιδιοκτησία του ανθρώπου.
Η κυριότερη αξία που μας προσφέρει η επιστήμη είναι ότι βλέπει τα προβλήματα μόνο σαν προβλήματα και ψάχνει για την καλύτερη λύση, ανεξάρτητα από προκαταλήψεις και σωβινισμούς. Δεν ρωτάνε οι επιστήμονες ποιος έχει δίκιο, αλλά ποια είναι η αλήθεια.
Με αφορμή λοιπόν την κρίση των ημερών, συνειδητοποιούμε όσο ποτέ άλλοτε, ότι δεν είμαστε «αθάνατοι» και το καλό το δικό μου είναι και καλό όλων, καθ’ ότι στον ίδιο μικρό πλανήτη ζούμε. Ας αφήσουμε τους εγωισμούς μας κατά μέρος και ό,τι μας χωρίζει και να δούμε πως θα συνυπάρχουμε προς το όφελος όλων, σεβόμενοι το μοναδικό μας σπίτι με τους περιορισμένους πόρους του.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής