Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή της ζωής μας μπορεί να βρεθούμε να αντιμετωπίσουμε ιδιαίτερα επώδυνες καταστάσεις, που νιώθουμε ότι μας ακινητοποιούν σε τέτοιο βαθμό, που πιθανόν να μην υπάρχει νόημα στο να συνεχίσουμε να ζούμε.
Χρειάζεται τότε η ανάλογη δύναμη ψυχής, η ψυχική ανθεκτικότητα (resiliency) που δείχνει την ικανότητά μας στο να συνεχίσουμε τη ζωή μας μετά από μία σοβαρή ασθένεια, ένα πένθος αγαπητού προσώπου, μετά από μία οικονομική καταστροφή κ.ά.
Κάποια στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας βοηθάνε στην ανάπτυξη αυτής της ανθεκτικότητας, όπως είναι η έμφυτη αισιοδοξία και η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας.
Στις δύσκολες στιγμές η σκέψη στο να δώσω χρόνο και όλα θα πάνε καλύτερα βοηθά σε σημαντικό βαθμό. Όπως οι εκφράσεις «αύριο μία άλλη μέρα ξημερώνει», ή «έχει ο Θεός κανείς δεν χάνεται». Βοηθά επίσης η ανάπτυξη ελέγχου του Εγώ μας, για μετάθεση της ικανοποίησης στο μέλλον και όχι στο εδώ και τώρα, δίχως όμως να κάνουμε πίσω από τον αρχικό μας στόχο.
Έτσι διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά το γνωστικό μας σύστημα, με αυτορρύθμιση των συναισθημάτων μας, αναπτύσσοντας μία ανθεκτικότητα που βασίζεται σε τρείς πυλώνες:
1) Να βάζουμε πάντα στόχους.
2) Να έχουμε την επίγνωση ότι επιδρούν καθοριστικά στα γεγονότα που μας συμβαίνουν.
3) Να βλέπουμε όλες τις εμπειρίες, ακόμη και τις πιο αρνητικές σαν ένα μέρος της εξελικτικής μας διαδρομής.
Ας έχουμε υπ’ όψιν μας, ότι η ανθεκτικότητα συμβαδίζει με την εμπιστοσύνη προς τον εαυτό μας, η οποία καλλιεργείται από την παιδική ηλικία και οι γονείς συμβάλλουν σ’ αυτό. Εάν δεν το κάνουν οι γονείς, μπορεί να καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη προς τον εαυτό από κάποιο άτομο που ζει στην κοινότητα και είναι ικανό να το πετύχει.
Τα νέα άτομα που έχουν ανεπτυγμένη την ανθεκτικότητα, δείχνουν σεβασμό στους συνομηλίκους τους, παρουσιάζουν μία καλύτερη συναισθηματική διαχείριση και ανεπτυγμένη την ενσυναίσθηση τους.
Η ίδια η ζωή μέσα από τις εμπειρίες και τις αγχώδεις καταστάσεις συμβάλει στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας μας. Όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος, τόσο μεγαλύτερη ανθεκτικότητα παρουσιάζει, αφενός λόγω των εμπειριών της ζωής και αφετέρου για τη δεξιότητα που αναπτύσσει μέσα από τη διεργασία που κάνει μέσα από τις αγχώδεις και επώδυνες καταστάσεις.
Πώς όμως αντιδρούμε αποτελεσματικά σε μία κρίση;
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι οι συνειδητά επιλεκτικές αλλαγές μας. Εντοπίζω τι ακριβώς δυσλειτουργεί και το αλλάζω εκ βάθρων, όχι όμως τα πάντα.
Η A.P.A. (American Psychological Association), επισημαίνει 10 σημεία που ενισχύουν την ενδυνάμωση της ανθεκτικότητάς μας.
Αυτά είναι:
1. Η ανάπτυξη ενός δικτύου κοινωνικών επαφών, όπως οι φίλοι, η οικογένεια.
2. Να αποφεύγουμε να θεωρούμε τις καταστάσεις κρίσεως σαν ένα αξεπέραστο πρόβλημα.
3. Να αποδεχόμαστε ότι οι όποιες αλλαγές μας συμβαίνουν, αποτελούν χαρακτηριστικό της ίδιας της ζωής.
4. Να στοχεύουμε στην πραγματοποίηση των στόχων μας.
5. Να δρούμε πάντα με αποφασιστικότητα.
6. Να διατηρούμε πάντα μία θετική εικόνα του εαυτού μας.
7. Να βλέπουμε τα πράγματα μέσα από μία προοπτική.
8. Να διατηρούμε μία αισιόδοξη οπτική για το μέλλον.
9. Να φροντίζουμε πάντα τον εαυτόν μας.
10. Να είμαστε δημιουργικοί, διερευνώντας πάντα προσωπικούς τρόπους ενίσχυσης της ανθεκτικότητάς μας.
Θέλω να επισημάνω τη θετική επιρροή του σωστού εξωτερικού περιβάλλοντος, όπως οι συγγενείς, η γειτονιά, η κοινότητα, που λειτουργεί ως υποστηρικτής στην ανθεκτικότητά μας. Έτσι οι ενδοοικογενειακοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με τους εξωοικογενειακούς.
Με αυτόν τον τρόπο η εμπιστοσύνη και η ασφάλεια που δεν μπορούμε να βρούμε στον εαυτό μας, μπορεί να μεταδοθεί από τους άλλους. Η θετική σκέψη δεν είναι μόνο μια διεργασία γνωσιακή, αλλά αναπτύσσεται και χάρη μίας σχεσιακής υποστήριξης.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής