Στην σημερινή εποχή που υπάρχει μεγάλη ανασφάλεια και αβεβαιότητα στους ανθρώπους, λόγω της πανδημίας και των επιπτώσεων της, η αλληλεξάρτηση μεταξύ των ανθρώπων γίνεται όλο και πιο αναγκαία. Εδώ δοκιμάζεται το ανθρώπινο είδος κατά πόσο θα αναδείξει τα Ανθρώπινα χαρακτηριστικά του και κατά πόσο θα επικρατήσει ο άκρατος εγωισμός του, με την ανάλογη υπεροψία και αλαζονεία του.
Θεωρώ σημαντικό να επισημάνω το φαινόμενο Dunning – Kruger κατά το οποίο εμείς οι άνθρωποι υπερτιμούμε τις όποιες δεξιότητές μας και κυρίως σε τομείς που δεν κατέχουμε ιδιαιτέρως. Έτσι φθάνουμε στην πεποίθηση, ότι με την περιορισμένη πληροφόρηση που αποκομίσαμε π.χ. από το διαδίκτυο, να έχουμε άποψη για δύσκολα και σύμπλοκα θέματα και να θέλουμε να την επιβάλουμε στους άλλους που υποτιμούμε. (Οι David Dunning και Justin Kruger, είναι μελετητές της Ψυχολογίας του Παν/μίου Cornel το 1999).
Ενώ μπορούμε να εκτιμήσουμε το ποιος έχει τις λιγότερες γνωστικές ικανότητες από μας, από την άλλη αδυνατούμε να εκτιμήσουμε εκείνον που έχει τις περισσότερες. Αυτό συμβαίνει γιατί το μέτρο αξιολόγησης είμαστε εμείς οι ίδιοι και όταν οι άλλοι έχουν ανεπτυγμένες δεξιότητες συγκριτικά με μάς, εμείς αδυνατούμε να τις εκτιμήσουμε στο πραγματικό τους μέγεθος.
• Το φαινόμενο Dunning – Kruger που υπερεκτιμά κανείς τις γνώσεις του.
• Το φαινόμενο Cassandra dilemma όπου κάποιος αδυνατεί να εκφράσει αντικειμενικά σωστές απόψεις και τότε υποτιμά τον συνομιλητή του ο οποίος γνωρίζει πολύ καλύτερα το θέμα για το οποίο διαφωνούν. (Η Κασσάνδρα στην Ελληνική μυθολογία, έλεγε πάντα την αλήθεια προβλέποντας σωστά το μέλλον αλλά που κανέναν δεν έπειθε).
Στην ανθρώπινη επικοινωνία υπάρχει ακόμη ένα άλλο φαινόμενο που λέγεται confirmation bias, δηλαδή η προκατάληψη της επιβεβαίωσης. Σ’ αυτό το φαινόμενο έχουμε την τάση να εμπιστευόμαστε και να εκτιμούμε την άποψη εκείνου, ο οποίος έχει την τάση να επιβεβαιώνει τις δικές μας πεποιθήσεις και απόψεις. Αυτό δεν συμβαίνει γιατί είναι αντικειμενικά σωστές, αλλά γιατί επιμένουμε να αγνοούμε και να υποτιμούμε τις απόψεις των άλλων.
Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη προσοχή στο πως θα στηρίζουμε τις όποιες απόψεις μας, με την ανάλογη επιφυλακτικότητα και σύνεση, καθ’ ότι όσο περισσότεροι μάς ακούνε και κατά συνέπεια μάς εμπιστεύονται, τόσο μεγαλύτερη ευθύνη έχουμε.
Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης (470 π.Χ. έως 399 π.Χ.) είχε πλήρη επίγνωση αυτής της ανθρώπινης συμπεριφοράς και χρησιμοποιούσε τη μαιευτική και διαλεκτική μέθοδο που βοηθούσε τον συνομιλητή του στην ανακάλυψη νέων συμπερασμάτων και πεποιθήσεων που υπηρετούν την αλήθεια.
Είχε βαθιά την πεποίθηση ότι για να φτάσει κάποιος στη λύση κάποιου θέματος, θα πρέπει να το προσεγγίζει χωρίς προκαταλήψεις. Μόνο έτσι θα λειτουργούσε αντικειμενικά η κρίση του ώστε να μπορέσει να ανακαλύψει την αλήθεια του θέματος που τον απασχολεί.
Το ίδιο θέμα είχε απασχολήσει ιδιαίτερα και τον άλλον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο τον Αριστοτέλη (384 π.Χ. έως 322 π.Χ.) που μέσα από την εκτενή μελέτη του περί ηθικής (Ethica Nicomachea η Ηθική Νικομαχεία) επισήμανε τα εξής: Πόσο συχνά οι άνθρωποι έχουν την ανικανότητα να εκτιμήσουν σωστά τα γεγονότα στο εδώ και τώρα και έτσι να προκαλέσουν μια αντίδραση αγανάκτησης από τον άλλον.
Το να είναι κανείς ενάρετος απαιτείται να είναι ένα έξυπνο πνεύμα που σημαίνει έναν συνδυασμό αρετής με την κοινωνικότητα και την ικανότητα να μπορεί να διατηρήσει μία χρήσιμη και εποικοδομητική συζήτηση. Ένας έξυπνος άνθρωπος έχει την έννοια να εμπλουτίζει τον διάλογο με ενδιαφέροντα σχόλια και έξυπνες ιδέες, με ευελιξία και δεν επηρεάζεται αρνητικά από την πιθανή αναξιοπρεπή στάση του άλλου, έχοντας πάντα την επίγνωση να μην γίνει δύστροπος.
Η υπεροψία, με την αλαζονεία και τον ναρκισσισμό είναι ανθρώπινα χαρακτηριστικά που εύκολα κανείς μπορεί να συναντήσει στη ζωή του. Είναι στη δική μας καθαρή ευχέρεια πως θα τα «αξιοποιήσουμε» καλύτερα σαν μία μορφή πρόκλησης, στα πλαίσια μίας αρμονικής συνύπαρξης.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής