Συχνά οι άνθρωποι κάνουν το λάθος να χαρακτηρίζουν τα συναισθήματά τους σε καλά, όπως ο ενθουσιασμός, η αγάπη, η χαρά και κακά όπως η αγανάκτηση, η θλίψη, η ζήλια. Τα κακά που είναι και κυρίως επώδυνα θα θέλαμε το συντομότερο δυνατόν να τα εξαλείψουμε. Τα θεωρούμε περιττά έως άδικα. Δεν έχουμε όμως την επίγνωση τού πόσο χρήσιμα μάς είναι για την επιβίωσή μας και ότι κάτι μάς μαθαίνουν που οφείλουμε να το αντιληφθούμε.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η διαχείριση των επώδυνων συναισθημάτων μας, καθ’ ότι μάς ταράζουν και μάς αναστατώνουν σε μεγάλο βαθμό.
Ας μην ξεχνάμε ότι από τη φύση μας είμαστε ιδιαίτερα συναισθηματικά όντα και τα συναισθήματά μάς κινητοποιούν και ελέγχουν το αναπτυγμένο νοητικό μας κομμάτι. Η ζωή μας χωρίς τον συναισθηματικό μας πλούτο θα ήταν χωρίς κανένα νόημα. Η όποια αντίδρασή μας στα εξωτερικά ερεθίσματα έχει πάντα αντίκτυπο στον συναισθηματικό μας κόσμο. Είναι ένα είδος δράσης – αντίδρασης. Τότε είναι που με τη βοήθεια της λογικής, εκπαιδευόμαστε στην κατανόηση και τον έλεγχο των συναισθημάτων μας, που σίγουρα κάτι μάς λένε.
Στην Αρχαία Ελλάδα ο κόσμος πίστευε ότι δύο είναι οι δυνάμεις που μάς κυβερνούν. Το πάθος ένα πολύ δυνατό συναίσθημα που υπερισχύει της λογικής και ο λόγος. (Εν αρχή ην ο λόγος δηλαδή η λογική). Δηλαδή τα συναισθήματά μας και οι σκέψεις μας.
Στη σύγχρονη κοινωνία, με την ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας, βομβαρδιζόμαστε συνεχώς από πληροφορίες που απευθύνονται στη λογική μας, δίχως να έχουμε τον αναγκαίο χρόνο για να τις επεξεργαστούμε, να τις αφομοιώσουμε και να αφουγκραστούμε τα όποια συναισθήματα αυτές μάς προκαλούν. Το σίγουρο είναι ότι όταν ένα αρνητικό συναίσθημα επιμένει, τότε κάποιο πρόβλημα υπάρχει που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε.
Αντί να εμβαθύνουμε και να το αποκωδικοποιήσουμε στο τι μάς λέει, αντιδρούμε με νοητικά επιχειρήματα και προσπαθούμε να το απομονώσουμε το συντομότερο δυνατόν. Μάς είναι γνωστή η διαδεδομένη πεποίθηση, που αναφέρεται στον δυνατό άνθρωπο ο οποίος δεν επιτρέπει στα επώδυνα συναισθήματα να τον καταβάλλουν. Εκφράσεις του τύπου «οι άντρες δεν κλαίνε» μάς είναι γνωστές.
Σαν συνέπεια τέτοιων πεποιθήσεων οδηγούμαστε σε αδιέξοδες καταστάσεις όπως για π.χ. το συναίσθημα του θυμού να μετατραπεί σε μνησικακία, το συναίσθημα της θλίψης να μετατραπεί σε απαισιοδοξία, με ότι αυτό σημαίνει για την κοινωνική ζωή των ανθρώπων.
Όμως τα επώδυνα συναισθήματα δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να μάς κινητοποιήσουν από τις νοητικές μας συνήθειες και πεποιθήσεις με τις οποίες έχουμε πλήρως ταυτιστεί. Σαν να αντιδρά ο εσωτερικός μας εαυτός στο προσαρμοστικό άτομο που έχουμε γίνει. Μάς αφυπνίζουν την προσωπικότητα και μάς οδηγούν να κινητοποιήσουμε τις εσωτερικές μας δυνάμεις, που ούτε φανταζόμασταν ότι είχαμε μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Το θέμα δεν είναι η ύπαρξη των επώδυνων συναισθημάτων, αλλά η διαχείρισή τους με τρόπο που να μην μάς ακινητοποιήσουν γιατί τότε γίνονται ιδιαίτερα καταστροφικά.
Ένα λάθος που όλοι μας μπορούμε να κάνουμε, είναι η πεποίθησή μας ότι τα αρνητικά μας συναισθήματα προκαλούνται και μάς βασανίζουν από εξωτερικούς παράγοντες. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα, διότι οι εξωτερικοί παράγοντες λειτουργούν ως ερέθισμα και μόνο στο να αναδυθούν αυτά τα συναισθήματα. Το αν θα αναδυθούν έχει να κάνει με τα βιώματα του καθενός μας και τους μηχανισμούς άμυνας που έχει αναπτύξει. Ως γνωστό ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος (50 – 130μ.Χ.) είχε πει «Ταράσσει τους ανθρώπους ού τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα» δηλαδή η αναστάτωση των ανθρώπων δεν προκαλείται από τα εξωτερικά ερεθίσματα αλλά από τις αντιλήψεις που αυτοί έχουν για τα ερεθίσματα που δέχονται.
Είναι σημαντικό λοιπόν να επιτρέψουμε στα επώδυνα συναισθήματα να μάς οδηγήσουν σε ένα άλλο επίπεδο αυτογνωσίας που αποτελεί μέρος της δικής μας προσωπικής εξελικτικής μας διαδρομής.
Ένα επώδυνο συναίσθημα είναι για παράδειγμα η ζήλια που κανείς μπορεί να βιώσει προς τη σχέση του. Αυτή τροφοδοτείται από μία αίσθηση κατωτερότητας που ο ίδιος βιώνει και που συνοδεύεται από έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητές του, ώστε να τον εκτιμά αρκετά η σχέση του. Έτσι είναι συνεχώς σε εγρήγορση μήπως κάποιος πιο ικανός από τον ίδιο πάρει τη θέση στη σχέση του. Τότε γίνεται ιδιαίτερα κτητικός προς το άτομο που αγαπά. Αντί όμως να εστιάζει στη σχέση του, χρήσιμο θα ήταν να εστιάσει στο μέσα του και να δει με ειλικρίνεια τις ελλείψεις του και ανάλογα να πορευτεί, αυξάνοντας την αυτοεκτίμησή του.
Ολοκληρώνοντας αυτό το άρθρο θέλω να επισημάνω πως αφ’ ενός δεν πάμε γυρεύοντας για τα επώδυνα συναισθήματα, αλλά αφ’ ετέρου εάν η ζωή μάς τα φέρει είναι γιατί σε κάτι υστερούμε και καλούμαστε να μπούμε σε μια διεργασία αξιοποίησής τους. Εξάλλου η ζωή έχει πολλές επώδυνες στιγμές αλλά ας μην ξεχνάμε και ότι μέσα από τις οδύνες της γυναίκας γεννιέται μια νέα ζωή.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής