Στη σημερινή εποχή που κυριαρχεί μία συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία στον τομέα της πληροφόρησης, η προσοχή μας βάλλεται και κατακερματίζεται.
Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε την επίγνωση και να πάψουμε να πιστεύουμε ότι έχουμε ιδιαίτερες ικανότητες στο να βλέπουμε και να κάνουμε τα πάντα. Για να μπορέσουμε να δώσουμε τον καλύτερο εαυτό μας είναι απαραίτητη η επίγνωση των ορίων μας.
Ο ψυχολόγος, φιλόσοφος William James, που θεωρείται ο πατέρας της Αμερικανικής Ψυχολογίας, όρισε την προσοχή ως εκείνη τη νοητική κατάσταση όπου λαμβάνει ζωντανή μορφή και σαφή εικόνα ενός αντικειμένου ή συλλογισμού, βγαλμένο από εκείνα τα άλλα που πιθανά μοιάζουν εκείνη την ίδια στιγμή.
Όταν κατακλυζόμαστε από μία απίστευτη ποσότητα πληροφοριών, φαινομενικά τουλάχιστον σημαντικών, τότε είναι που το σύστημα της προσοχής υπερφορτίζεται. Η βασική λειτουργία της προσοχής είναι στο να επιλέγει αυτό που είναι σημαντικό και χρειάζεται επεξεργασία από τον εγκέφαλο, αφήνοντας κατά μέρος τα υπόλοιπα.
Μπαίνουν βέβαια και κάποια βασικά ερωτήματα όπως:
• Πόσο χρόνο έχουμε στη διάθεσή μας για το που θα εστιάσει η προσοχή.
• Αυτό που αφήνουμε στην άκρη είναι σαν να το υποτιμάμε ως αμελητέο ή θα το δούμε σε δεύτερο χρόνο.
• Με τι κριτήρια αποφασίζεται η σπουδαιότητα του θέματος για προσοχή.
• Γιατί κάποιες επιλογές μας αποδεικνύονται ασταθείς και ατελείς.
Η σχέση μας με τη διεργασία της προσοχής, σε τελική ανάλυση, έχει να κάνει με μία συνεχή διαπραγμάτευση με το είναι μας. Συχνά λέμε «πώς επέτρεψα και μου απέσπασε την προσοχή τόσο εύκολα αυτό το θέμα» ή ακόμη «τώρα μπορώ να επιτρέψω και να αποσπάσω την προσοχή μου από αυτό το θέμα».
Ο μηχανισμός της προσοχής είναι ένα προϊόν του εγκεφάλου, που δέχεται πληθώρα πληροφοριών από τη διασύνδεση δικτύων νευρώνων του, που εκφράζουν την εσωτερική κατάσταση του ανθρώπου, καθώς και τις επιρροές που δέχεται από τον εξωτερικό κόσμο μέσα από τις πέντε αισθήσεις του.
Έτσι η προσοχή μας εύκολα έλκεται από ένα αναπάντεχο γεγονός, που χαρακτηρίζεται από έντονα ερεθίσματα, ήχου, εικόνας, κίνησης.
Μπορεί ακόμα η προσοχή μας να εστιάσει σ’ ένα κείμενο, μέσω άλλου δικτύου νευρώνων που επεξεργάζεται τη σημαντικότητα ή όχι του περιεχομένου του, με βάση την πραγματική μας ανάγκη. Αυτό το δίκτυο συνδέεται άμεσα με την ηθελημένη προσοχή που έχει έδρα στον προμετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου.
Μιλάμε τελικά για μία ισορροπία μεταξύ διαφορετικών δικτύων, που προσπαθεί η προσοχή να πετύχει. Όσο η προσοχή θεωρείται ότι είναι μία νοητική διεργασία, που είναι δύσκολο να ορίσουμε τα όριά της, εύλογα αναδύεται το ερώτημα στο πώς μπορούμε να την ελέγξουμε. Είναι φορές που σκεπτόμαστε ότι κάτι μάς μπλοκάρει και έτσι αναδύονται πολλές αμφιβολίες του τύπου «αρχίζω να γερνάω, το μυαλό μου είναι πιο αργό σε σύγκριση με εκείνο των συναδέλφων μου, κ.ά.».
Αλλά το πραγματικό εμπόδιο εκείνης της στιγμής είναι ότι ταυτόχρονα προσπαθούμε να κάνουμε πράγματα που απαιτούν την ενασχόληση των ίδιων περιοχών του εγκεφάλου. Ας έχουμε την επίγνωση ότι ταυτόχρονα δεν μπορούμε να έχουμε πραγματικά εστιασμένη την προσοχή μας σε δύο πράγματα.
Ένα πρόβλημα της προσοχής μας είναι ότι σταθερά επηρεάζεται από το εξωτερικό περιβάλλον. Ποτέ άλλοτε όπως τώρα δεν είχαμε την ταυτόχρονη προβολή βίντεο, κειμένων, μουσικής σε τέτοια πληθώρα που να αποσπούν την προσοχή μας. Έτσι ο εσωτερικός μας κόσμος απορροφά πλήθος πληροφοριών στην προσπάθειά του να αναδειχθεί.
Σήμερα δεν επαρκεί μόνο να δημιουργούμε, να παράγουμε για να υπάρχουμε, αλλά αναγκαίο είναι να έρθουμε σε επικοινωνία με άλλα άτομα με παρόμοιους προβληματισμούς, μέσα από τις δημιουργίες μας, ώστε να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας.
Οι μεγάλοι νικητές στο σήμερα είναι αυτοί που μπορούν με τη χρήση της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας να χειραγωγούν την προσοχή των ανθρώπων. Να την κατευθύνουν ασφαλώς όχι προς όφελος του ίδιου του ατόμου, αλλά να την κατευθύνουν προς τα προϊόντα τους και για όσο μεγαλύτερη διάρκεια γίνεται, π.χ. οι διαφημίσεις μέσα από τα Μ.Μ.Ε. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ένα είδος πόλωσης ολόκληρης της κοινωνίας για το ίδιο θέμα, την ίδια στιγμή, μέσω των πολλών μέσων επικοινωνίας.
Οι άνθρωποι από την πλευρά τους, εκμεταλλεύονται όσο γίνεται περισσότερο την προσοχή, για να βιώσουν την άμεση ευχαρίστηση μέσα από κλασσικούς μηχανισμούς συμπεριφοράς της ανταμοιβής.
Είναι φορές όμως που στο τέλος της ημέρας υποφέρουμε από μία κρίση της προσοχής, λόγω της νοητικής υπερφόρτωσης. Έτσι στο σήμερα έχουν βρει σημαντική ανταπόκριση οι τεχνικές διαλογισμού, όπου με πλήρη επίγνωση, προτείνονται στιγμές κενού από τον βομβαρδισμό πληροφοριών που δέχεται η προσοχή. Μάς βοηθά να εστιάσουμε στο σώμα μας με πλήρη αποδοχή των περιορισμών που αυτό μάς θέτει, ακόμη και εάν πρόκειται και για επώδυνες αισθήσεις.
Η τεχνολογία όσο εξελίσσεται απευθύνεται κυρίως στις δύο αισθήσεις, την όραση και την ακοή. Έχουν βγει κάτι κράνη που τα φορά κανείς και βλέπει τρισδιάστατα πολλά θέματα της αρεσκείας του καθενός, μπαίνοντας έτσι σε μία εικονική πραγματικότητα και να νιώσει ικανός, δημιουργικός με απίστευτη ικανοποίηση που τελικά είναι ένα είδος ψευδαίσθησης.
Στο σήμερα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να βοηθήσουμε τα νεότερα άτομα να αποκτήσουν την επίγνωση της σπουδαιότητας της επιλογής. Δηλαδή στο τι πραγματικά να εστιάσουν την προσοχή τους. Όχι γιατί απλά έχουν πρόσβαση για κάθε πιθανή πληροφόρηση, αλλά αποδεχόμενοι πλήρως τα ανθρώπινα όριά τους, να δουν τι πραγματικά έχουν ανάγκη για την εξελικτική τους πορεία.
Κατά τον William James η εκπαίδευση στην προσοχή είναι η κατ’ εξοχή εκπαίδευση για μία ψυχικά υγιή ανάπτυξη του ατόμου.
Το να εστιάσουμε την προσοχή μας σε κάτι που μάς εξελίσσει και μάς βοηθά να αναδείξουμε ότι καλύτερο έχουμε σαν άνθρωποι, είναι σίγουρο ότι μάς γεμίζει με απέραντη χαρά και συμβάλλει στο να δημιουργήσουμε μία πραγματική και σταθερή σύνδεση με μία δραστηριότητα που προς στιγμή έχουμε επιλέξει εις βάρος άλλων.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής