Σαν αυτοεκτίμηση ορίζεται η υποκειμενική εκτίμηση της συνολικής αξίας του κάθε ατόμου. Είναι υποκειμενική, γιατί από το κοινωνικό περιβάλλον μπορούν να εκτιμούν ως ισότιμους δύο ανθρώπους, αλλά ο καθένας τους μπορεί να έχει διαφορετική άποψη για τον εαυτό του, είτε υποτιμημένη, είτε υπερτιμημένη.
Η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από τον βαθμό της στοχαστικής αυτοεπίγνωσης τού καθενός μας, μέσα από την αυτοπαρατήρηση και το σχετίζεσθαι. Η συναισθηματική πλευρά του εαυτού μας, καθορίζει τον βαθμό ικανοποίησης, ή της απογοήτευσης της ύπαρξής μας, με το να καλλιεργούνται συναισθήματα όπως της υπερηφάνειας, ή της ντροπής.
Η αυτοεκτίμηση παίζει καθοριστικό ρόλο στην ψυχολογία του ατόμου. Επηρεάζει καθοριστικά τη συμπεριφορά του σε σχέση με τα μηνύματα που εισπράττει από το κοινωνικό περιβάλλον του, τα συναισθήματα που αναπτύσσονται και τη λογική επεξεργασία τους. Είναι πολύ σημαντικό η λογική σκέψη μας να βρίσκεται σε απόλυτη ισορροπία με τον συναισθηματικό μας κόσμο και σε επαφή με την πραγματικότητα που βιώνουμε τη δεδομένη στιγμή.
Σιγά σιγά, σε βάθος χρόνου, καλλιεργούμε ένα είδος σοφίας, την αυτορρυθμιζόμενη φώτιση της αυτοεκτίμησής μας, όπως το είχε περιγράψει ο Rene Descartes το 1649 στο σύγγραμμά του «Τα πάθη της ψυχής».
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ισορροπία μεταξύ των όποιων επιτυχιών μας, με τις όποιες προσδοκίες μας. Έτσι εάν οι επιτυχίες μας μειώνονται ενώ οι προσδοκίες είναι αμετάβλητες, η αυτοεκτίμηση μας μειώνεται. Αν θελήσουμε να τη βελτιώσουμε δύο επιλογές έχουμε. Ή να αυξήσουμε τις επιτυχίες μας, ή να μειώσουμε τις προσδοκίες μας, πόσο μάλιστα εάν αυτές είναι εξωπραγματικές, 'η στη σφαίρα της φαντασίωσης μας. Αν εστιάσουμε στην αύξηση των επιτυχιών μας, συχνά ενεργοποιείται ένα ανταγωνιστικό πνεύμα και το άγχος που αναδύεται μάς οδηγεί πολύ εύκολα στην παγίδα της τελειοθηρίας.
Η επίδραση της αυτοεκτίμησης μας αφορά τομείς της ζωής μας, όπως ο εκπαιδευτικός και επαγγελματικός, η ψυχική και σωματική υγεία, οι κοινωνικές σχέσεις, η ανθεκτικότητά μας μπροστά στις δυσκολίες και τα απρόβλεπτα της ζωής, κ.α. Σε δυσλειτουργία της αυτοεκτίμησης λόγω ψυχιατρικών εκδηλώσεων, αγχωδών, καταθλιπτικών, διαταραχών προσωπικότητας, έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής.
Εδώ πολύ σημαντικό ρόλο στον τομέα της πρόληψης, παίζει η ψυχοθεραπεία κυρίως γνωσιακού, συμπεριφορικού τύπου (CBT).
Ας έχουμε την επίγνωση ότι μία καλή αυτοεκτίμηση λειτουργεί σαν εγγύηση για μία καλή και ισορροπημένη ψυχική υγεία και γενικότερα για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Αν έχουμε ανακαλύψει που θα θέλαμε να εστιάσουμε για την αυτοπραγμάτωσή μας, μέσα από τη δημιουργικότητά μας, σίγουρα θα έχουμε μία ανεπτυγμένη αυτοεπίγνωση και αυτοπεποίθηση, που οδηγεί στην αυξημένη αυτοεκτίμηση. Θέλει όμως μεγάλη προσοχή στην επίγνωση των προσωπικών μας ορίων. Η σύγχυση μας μεταξύ μίας προσδοκώμενης επιτυχίας και των δυνατοτήτων μας, μπορεί να μας οδηγήσει στο μην έχουμε τα αναμενόμενα αποτελέσματα σε σχέση με τις προσπάθειες που καταβάλλαμε.
Τότε μέσα από την αυτοαποδοχή και την αυτοσυμπόνια μας, αναθεωρούμε τις προηγούμενες πεποιθήσεις μας και συνεχίζουμε. Εξ άλλου κανείς δεν είναι τέλειος και τα λάθη μάς περιμένουν για να εκπαιδευτούμε καλύτερα και όχι για να ανοίξουμε την πόρτα των ενοχών. Ας αναγνωρίσουμε τον πόνο που βιώνουμε στην αποτυχία δίχως να τον παραβλέπουμε, γιατί αποτελεί μέρος της διεργασίας της ίδιας της ζωής.
Στη σημερινή κοινωνία, η ανάγκη για καταξίωση κυριαρχεί παντού και έτσι οι άνθρωποι οδηγούνται σε μια μπερδεμένη αντίληψη περί αυτοεκτίμησης, που τους οδηγεί σε επιλογές όχι ιδιαίτερα κατάλληλες για τους ίδιους. Καλούνται στο να ξεχωρίζουν έναντι των άλλων πάση θυσία, να καταναλώνουν για να προβάλλονται στηρίζοντας έτσι ένα υψηλό κοινωνικό επίπεδο, να συναναστρέφονται με ομάδες καταξιωμένες για τη δική τους προβολή και ούτω καθ’ εξής.
Η αύξηση της επιδημίας του ναρκισσισμού και του αυξημένου Εγώ, στην σύγχρονη κοινωνία μέσα από τα social networks και followers, είναι γεγονός.
Όλο αυτό θα πρέπει να μάς οδηγήσει στο να σκεφτόμαστε την αυτοεκτίμηση σαν μία διεργασία και όχι σαν αυτοσκοπό. Δεν έχει κάποια αξία από μόνη της, αλλά είναι το μέσον για να καταφέρουμε να φθάσουμε σε έναν τρόπο ζωής που ταιριάζει σε μας και να τα έχουμε καλά με τον εαυτόν μας και το αξιακό μας σύστημα. Καθορίζοντας έτσι μια κατάσταση εσωτερικής γαλήνης, με την επίγνωση των δυνατών και αδύνατων πλευρών μας, ώστε να εστιάσουμε την προσοχή μας σ΄ αυτό που ελεύθερα έχουμε επιλέξει να ασχοληθούμε και αγαπάμε.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής