Κάθε παιδί που γεννιέται είναι σαν μία λευκή σελίδα στην οποία αρχίζει η καταγραφή των όποιων ερεθισμάτων δέχεται, όπως εμπειριών, αισθήσεων, μαθήσεων. Κυριαρχούν κατ’ εξοχήν τα «πρέπει» από τη γονική οικογένεια, διότι εξαρτάται πλήρως από αυτήν η επιβίωση του, δηλαδή από τους κηδεμόνες του.
Σήμερα είναι πλέον αναγκαία συνθήκη να εργάζονται και οι δύο γονείς λόγω των απαιτήσεων της κοινωνίας και χρειάζεται μία πολύ καλή συνεννόηση στη μεταξύ τους επικοινωνία για την ανατροφή των παιδιών τους.
Από πολύ νωρίς τα παιδιά έρχονται σε επαφή με smart phone, laptops, είτε αντιγράφοντας άλλους συνομηλίκους τους, είτε γιατί τα χορηγούν οι γονείς τους για να μην τους διακόπτουν από τις όποιες άλλες υποχρεώσεις τους. Βέβαια τίθεται θέμα ηθικό και πρακτικό για μία σωστή διαχείριση του χρόνου των γονέων – κηδεμόνων και εάν βάζουν πρώτα σε σειρά προτεραιότητας τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους που ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μία μείωση στη συγκέντρωση, στην περιέργεια και τη μνήμη των παιδιών. Καθώς και ένα μειωμένο λεξιλόγιο στον προφορικό και στον γραπτό τρόπο έκφρασης.
Ταυτόχρονα σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει μία αύξηση στο άγχος και στην κατάθλιψη, κυρίως στους έφηβους και αποδίδεται κατά κύριο λόγο στη γενικευμένη χρήση του ίντερνετ, στα social και στην ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.
Τα παιδία από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους μαθαίνουν τον κόσμο κυρίως μέσα από τις πέντε αισθήσεις τους, όπως οι ήχοι, οι γεύσεις, τα χρώματα, το σχήμα και το βάρος των αντικειμένων που πιάνουν. Αυτές οι πληροφορίες μεταφέρονται στον εγκέφαλο και δημιουργούνται νέες συνάψεις και κατ’ επέκταση την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους. Σε αντίθεση με τη μείωση των αισθητηριακών τους ερεθισμάτων, λόγω της προσκόλλησής τους σε μία οθόνη, που έτσι μειώνεται σημαντικά ο σχηματισμός νέων συνάψεων. Εντοπίζεται και μία μειωμένη ανάπτυξη της ενσυναίσθησης η οποία είναι απαραίτητο συστατικό στην ανάπτυξη των κοινωνικών τους σχέσεων.
Επειδή στη σημερινή εποχή εργάζονται πολλές ώρες και οι δύο γονείς για να καλύψουν τις τρέχουσες ανάγκες της οικογένειας οδηγούνται στο να μην έχουν επαρκή επίγνωση για να αφιερώσουν αρκετό χρόνο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Πολύ συχνά οι γονείς με παρεμβατικό τρόπο, προσβάλλουν τα παιδιά για την ανεπάρκεια τους απέναντι στις υποχρεώσεις τους και προσπαθούν να τους τις καλύψουν οι ίδιοι. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου τα παιδιά γίνονται φυγόπονα για τις μαθησιακές τους υποχρεώσεις και ταυτόχρονα εμπιστεύονται και αφοσιώνονται σε ερεθίσματα του διαδικτύου που δεν έχουν σχέση με την εκπαίδευσή τους, όπως τα βιντεοπαιχνίδια. Η επαφή τους με τους influencer και τα Tik Tok αντικαθιστά τη σχέση με τους γονείς τους, με ότι αυτό συνεπάγεται για μία φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού.
Η σωστή διαπαιδαγώγηση είναι εκείνη που καλλιεργεί την αυτονομία στα παιδιά, ότι μπορούν από μόνα τους να κάνουν πολλά πράγματα και αυτό τους δίνει μεγάλη χαρά και αναπτύσσει την αυτοπεποίθησή τους καθώς και την κρίση τους. Ανακαλύπτοντας έτσι τις δυνατότητές τους μειώνεται σημαντικά μία σχέση εξάρτησης από το ίντερνετ αλλά κυρίως από την τεχνητή νοημοσύνη που διαδίδεται όλο και περισσότερο.
Η χρήση των social μειώνει σε σημαντικό βαθμό την ικανότητα για την ανάπτυξη σχέσεων. Οι εικονικές σχέσεις δεν έχουν τη συμπλοκότητα που έχουν οι πραγματικές. Η ταχύτητα των μηνυμάτων που λαμβάνει το άτομο από μία οθόνη είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη της διάδοσης μεταξύ των συνάψεων του εγκεφάλου. Ως αποτέλεσμα εμποδίζεται η ανάπτυξη της σκέψης, που είναι αργή καθώς και της κρίσης. Έτσι κυριαρχεί η παρόρμηση στη λογική και αναπτύσσεται μια συμπεριφορά που ταυτίζεται περισσότερο με τις πληροφορίες του δικτύου το οποίο έχει και χειριστικό χαρακτήρα. Χάνεται επίσης και η αίσθηση του χρόνου, με συνέπεια άλλες βασικές ανάγκες του ατόμου να μην πραγματοποιούνται ή να πραγματοποιούνται μέσα από την εικονική πραγματικότητα. Για παράδειγμα μία σεξουαλική εκτόνωση, αντί για συναισθηματική σχέση με συνομήλικα παιδιά.
Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί τόσο πολύ που σε πραγματικό χρόνο μπορείς να συνομιλείς σε 3D εικόνα με άτομο της φαντασίας σου, με τη φωνή της αρεσκείας σου, στον δικό σου χρόνο και χώρο. Την δε πραγματική ζωή να τη βρίσκεις είτε ιδιαίτερα πληκτική είτε ιδιαίτερα αγχώδη λόγω του απρόβλεπτου.
Ο γονικός ρόλος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, που παρόλη την κούραση των γονέων στο τέλος της ημέρας, το να καλλιεργήσουν μία σχέση οικειότητας που να ευνοεί τον διάλογο με τα παιδιά τους από τη μικρή ηλικία, παίζει καθοριστικό ρόλο για την ενήλικη ζωή τους. Η οικειότητα δεν μπορεί πλέον να εγκατασταθεί όταν τα παιδιά έχουν μπει στην εφηβεία και αρχίζει η αμφισβήτηση των γονέων.
Όταν τα παιδιά έχουν αναπτύξει διαπροσωπικές σχέσεις πλούσιες και ικανοποιητικές, δεν πρόκειται ποτέ να τις αντικαταστήσουν με την ενασχόληση τους με το ChatGPT και τα social. Η δε χρήση αυτών των συστημάτων εάν είναι ισορροπημένη και γίνεται με συνειδητότητα, βοηθά στον ελεύθερο εμπλουτισμό του ατόμου και όχι σε μία σχέση εξάρτησης. Η χρήση τους μπορεί έτσι να είναι μία ευκαιρία και όχι ένας κίνδυνος.
Πολύ χρήσιμη είναι επίσης η ενασχόληση των παιδιών με τις αθλητικές δραστηριότητες καθώς και με τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες όπως η μουσική, ο χορός, η ζωγραφική, που βοηθούν στη συναισθηματικά ισορροπημένη ανάπτυξη του ατόμου. Έτσι αξιοποιούν τον χρόνο τους με τη δημιουργικότητα και την κοινωνικότητα.
Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής