Όλοι οι άνθρωποι έχουν τα μυστικά τους. Τι είναι εκείνο που πιο συχνά οι άνθρωποι κρατάνε για τον εαυτόν τους και για ποιο λόγο; Πότε ένα μυστικό μετατρέπεται σε ένα ανυπόφορο βάρος που φθάνει και στο σημείο να θέλει το άτομο να τιμωρήσει τον εαυτόν του.

Τα μυστικά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία κυρίως κατά την εφηβεία. Ξεκινώντας κυρίως από την ηλικία των 12 ετών τα άτομα έχουν αναπτύξει την ανάγκη της ιδιωτικότητας. Έτσι λένε όλο και λιγότερα προσωπικά τους πράγματα στους γονείς τους, με τα αγόρια να κρύβουν περισσότερα σε σχέση με τα κορίτσια.

Ανάλογα με το οικογενειακό περιβάλλον που μεγαλώνει το κάθε άτομο, ενδέχεται να αναπτύξει συναισθήματα ντροπής και ενοχής σε σχέση με τα μυστικά του. Η ντροπή δημιουργεί μία αίσθηση αδυναμίας στο άτομο που το κάνει να νιώθει χωρίς αξία. Η δε ενοχή πυροδοτείται από το περιβάλλον του με σκοπιμότητα, ώστε να έχει τον έλεγχο του ατόμου που την βιώνει. Ο άνθρωπος που κατακλύζεται από ενοχές ακινητοποιείται και δεν έχει πλέον την ψυχική δύναμη να διεκδικήσει  κάτι που δικαιωματικά του αναλογεί.  Στην ντροπή σε αντίθεση με την ενοχή, ο άνθρωπος προβληματίζεται για την συμπεριφορά του και επεξεργάζεται τα γεγονότα.

Τα μυστικά παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εφηβεία. Ξεκινώντας από το δωδέκατο έτος της ηλικίας τα άτομα ανακαλύπτουν την ιδιωτικότητα και την χρησιμοποιούν. Τα επόμενα χρόνια όλο και λιγότερα θέματα που τους αφορούν μοιράζονται με τους γονείς τους. Σε καταστάσεις ελέγχου και πίεσης από το οικογενειακό τους περιβάλλον τα μυστικά και ψέματα είναι ο κανόνας.

Μέσα από τα μυστικά τους οι έφηβοι κερδίζουν την αυτονομία τους και αυτοκαθορίζονται, αναλαμβάνοντας την ευθύνη των επιλογών τους. Αμύνονται από την γονεική υπερπροστασία.   

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα μυστικά πολλές φορές επηρεάζουν αρνητικά την διάθεση του ατόμου πυροδοτώντας συναισθήματα άγχους, κατάθλιψης, αίσθησης μοναξιάς και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Η καλύτερη άμυνα για τέτοιου είδους συνέπειες είναι το να υπάρχει ένα άτομο εμπιστοσύνης και ιδιαίτερης εκτίμησης με το οποίο μπορεί κανείς να μοιραστεί τα μυστικά του και έτσι να βιώσει ένα συναίσθημα ανακούφισης. Βοηθά επίσης στο να τροποποιηθεί ο τρόπος σκέψης του ατόμου και να αναθεωρήσει πολλές από τις απόψεις του που κρατούσε μυστικές μέχρι εκείνη την στιγμή.

Σε περιπτώσεις που κανείς κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα λόγω των μυστικών του και δεν έχει βρει το κατάλληλο άτομο για να τα μοιραστεί, βοηθά πάρα πολύ η θεραπευτική σχέση με έναν ψυχοθεραπευτή. Θα έχει έτσι την ευκαιρία να δει τις όποιες αδυναμίες του και τα δυνατά του σημεία και να προχωρήσει στην ζωή με το θάρρος της γνώμης του δίχως την βοήθεια των μυστικών του.

Τι γίνεται όταν κάποιος γίνεται ο παραλήπτης των μυστικών του άλλου; Πιθανόν να βιώνει μια ικανοποίηση για την εμπιστοσύνη που του δείχνει ο άλλος και για την ισχύ που αποκτά γνωρίζοντας τα μυστικά του. Μπορεί όμως και να αλλάξει το είδος της σχέσης που έχει με τον άλλον.

Εάν ο παραλήπτης του μυστικού επικεντρώνεται κυρίως στα δικά του θέματα θα βιώσει την ικανοποίηση που ο άλλος τον επέλεξε για να του εμπιστευτεί κάτι δίχως όμως να φανεί βοηθητικός. Εάν όμως ο παραλήπτης είναι άτομο που κυρίως συναισθάνεται τον άλλον, θα νιώσει την ευθύνη που του αναλογεί λόγω της εμπιστοσύνης που του έδειξε και θα είναι ιδιαίτερα στηρικτικός.

Έτσι με αφορμή τα μυστικά φτιάχνονται σχέσεις εμπιστοσύνης και ουσιαστικές με τους ανθρώπους η αντιθέτως μπορούν και να διαλυθούν.

Όταν αποφασίζουμε να εμπιστευτούμε κάποιον είναι γιατί περιμένουμε μέσα από την αλληλεπίδραση μαζί του να βοηθηθούμε συναισθηματικά και ουσιαστικά. Ταυτόχρονα υπάρχει και ο φόβος της λανθασμένης επιλογής του ατόμου που εμπιστευθήκαμε με τον κίνδυνο να εκτεθούμε.

Είναι σημαντικό να ξεχωρίσουμε κάτι πολύ προσωπικό μας, που σκοπίμως κρατάμε μόνο για τον εαυτόν μας και είναι καθαρά μία συνειδητή πράξη, σε σχέση με το μυστικό. Το μυστικό είναι κυρίως κάτι ξένο από την ιδέα που έχουμε για τον εαυτόν μας και συχνά είναι επενδυμένο με δυσάρεστα συναισθήματα όπως της ενοχής, του φόβου και της ντροπής. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που υπάρχει στην Ορθοδοξία το μυστήριο της εξομολόγησης, ακριβώς για να ανακουφιστούν οι άνθρωποι από το αδιέξοδο στο οποίο έχουν βρεθεί.

Τελειώνοντας θέλω να τονίσω ότι το να μοιραστούμε ένα μυστικό μας, μπαίνουμε στην διεργασία μίας ποιο δημιουργικής σκέψης, που με την βοήθεια του συνομιλητή μας, δίνουμε ένα καινούργιο νόημα στο μυστικό μας, ποιο ρεαλιστικό και να ανοίξουν έτσι καινούργιοι δρόμοι διαχείρισής του που μας ανακουφίζουν. Ανακαλύπτουμε έτσι ότι κάτι βασανιστικό που βιώνουμε μόνοι μας μέσα στην μοναξιά μας, τυχαίνει να συμβαίνει και σε άλλους ανθρώπους και να αποτελεί μέρος της ανθρώπινης φύσης μας.

Σπύρος Μεταξάς Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής